Zgodnie z ajurwedą, istota ludzka jest z natury mikrokosmosem i stąd pięć podstawowych elementów, obecnych we wszelkiej materii (eter, powietrze, ogień, woda i ziemia) istnieje również w każdej jednostce. Nie tylko grube elementy fizycznego ciała stanowią o istocie żywej – posiada ona trzy ciała ukonstytuowane z kompoindywidualną egzystencję, ale nikt z nas nie jest na tyle „wolny”, by żyć niezależnie od całości – wszystko, co istnieje w zewnętrznym świecie ma swój odpowiednik w wewnętrznym mikroświecie każdego z osobna.
Pierwszy z żywiołów, przestrzeń (akasha), jest najbardziej subtelnym ze wszystkich elementów. To pole pojawiania się wszelkich wydarzeń; nie ma fizycznej egzystencji, istnieje tylko jako czynnik separujący i oddzielający materię. Z jednej strony
przypisuje się jej cechy zimna i suchości, ale z drugiej ma również potencjalną energię, która, gdy zostanie uwolniona, może „promieniować” i całkowicie zmienić poprzednie właściwości. W ludzkim ciele jest wiele pustych przestrzeni, będących manifestacjami elementu eteru: w ustach, nozdrzach, przewodzie pokarmowym, oddechowym, klatce piersiowej, naczyniach krwionośnych i limfatycznych, tkankach i komórkach. Eter jest ośrodkiem przekazu dźwięku, wiąże się ze słuchem. Ucho, organ słuchu, wyraża działanie poprzez mowę tworzącą znaczące dźwięki.
Wiatr (vayu), gazowy stan materii, charakteryzuje się przede wszystkim ruchliwością i dynamizmem – z pewnością nie jest to zastoinowa, kłębiąca się w małej przestrzeni forma powietrza. Zgodnie z tym, co naucza ajurweda, wiatr zawiera pranę, witalną energie, która wnika wraz z nim do płuc. Prana może również pochodzić z wchłanianego pokarmu; zostaje absorbowana w jelicie grubym – stąd też energetyczne powiązanie płuc i jelita grubego z wiatrem i wzajemnie ze sobą. Wewnątrz ludzkiego ciała powietrze przejawia się w ruchach mięśni, uderzeniach serca, skurczu i rozkurczu płuc, ruchach robaczkowych jelit. Powietrzem sterowane są wszelkie ruchy centralnego sytemu nerwowego. Powietrze oczyszcza; jest niezbędnym czynnikiem „spalania” wewnętrznego ognia. Zmysłem skorelowanym z powietrzem jest dotyk, którego organem jest skóra. Szczególnie wrażliwa skóra znajduje się na dłoni, stąd też organem działania dla tego zmysłu jest dłoń odpowiedzialna między innymi za trzymanie, dawanie i przyjmowanie.
Ogień (tejas), którego atrybutem jest transformacja, nie posiada fizycznej formy; jest siłą zmieniającą stany substancji. Dzięki niemu substancje ze stanu stałego przechodzą w płynny, a z niego w gazowy i vice versa. To ogień właśnie organizuje cały cykl przyrody – energia słoneczna jest inicjatorem wszelkich energetycznych zmian na Ziemi. W ciele człowieka to ogień (energia) jest tym, co związuje atomy molekuł razem; tym, co spala i zamienia pokarm w energię, w tłuszcz i mięśnie; tym wreszcie, co tworzy impulsy nerwowe, uczucia i myśli. Ogień zatem działa w systemie trawiennym, w szarych komórkach mózgu i przejawia się jako inteligencja; pobudza również odbierającą światło siatkówkę i reguluje temperaturę ciała. Cały proces przemiany materii i system enzymatyczny sterowany jest żywiołem ognia. Światło, ciepło i barwa, atrybuty ognia, związane są ze zmysłem wzroku. Organem wzroku jest oko, które rządzi działaniem chodzenia i ma związek ze stopami – ślepiec może chodzić, ale chodzenie to nie będzie miało określonego celu; cel ten nadają oczy.
Żywioł wody (ap) charakteryzuje się ciągłą zmianą i płynnością. W zewnętrznym świecie woda daje się zaobserwować w ciągłej cyklicznej przemianie: zbiornik – parowanie – tworzenie chmury – kondensacja – opad; w dodatku działając wśród form stałych, zmienia i rzeźbi je wdzierając się i modyfikując ich strukturę. Jest substancją bez cech stabilności i trwałości. Woda jest medium dla prany – przepływ tej energii przez ciało charakteryzuje się płynnością i przypomina ruch wody. Jest także niezwykle ważna dla samej egzystencji – organizmy żywe składają się w przeważającej części właśnie z wody; ludzki organizm zawiera jej ponad 70%, jest absolutnie niezbędna dla funkcjonowania tkanek, organów i gruczołów. W ludzkim ciele, żywioł wody przejawia się w wydzielaniu soków trawiennych, w błonach śluzowych, plazmie, cytoplazmie i ślinie.
Z systemu woda wydalana jest przez skórę poprzez pocenie oraz przede wszystkim przez nerki i pęcherz moczowy – te narządy są związane z wodą. Z nią też połączony jest zmysł smaku wraz z językiem jako organem jego odbioru. Język natomiast ściśle skorelowany jest w ajurwedzie z organami płciowymi, traktowanymi jako „języki niższe”, podczas, gdy język w ustach jest „językiem wyższym”.
Stabilność, trwałość i niezmienność cechują żywioł ziemi (prithvi). Ziemia reprezentuje stały stan skupienia, będący bazą, na której zbudowane są fizyczne, materialne obiekty. W przyrodzie stałość reprezentują kamienie i gleba, poddane procesom erozji; w ludzkim ciele żywioł ten manifestuje się w kościach, komórkach i tkankach przez które przepływa krew i transportowany jest tlen. Żywioł ziemi podtrzymuje wszystkie istoty żyjące i nieożywione na swej powierzchni, zapewnia wzrost i rozbudowę. W organizmie ludzkim stałe struktury, takie jak kości, chrząstki, paznokcie, mięśnie, ścięgna, skóra i włosy są złączone z elementem ziemi. Organami związanymi z ziemią są przede wszystkim żołądek, miejsce akumulacji pokarmu, oraz śledziona kontrolująca wzrost mięśni; zmysł łączony z nią to zmysł powonienia. Nos, organ zmysłowy węchu, ma funkcjonalny związek z działaniem odbytnicy i wydalaniem. Świadczyć o tym może nieświeży oddech i przytępione powonienie u osoby z nieczystą okrężnicą i częstymi zaparciami.
Tych pięć podstawowych elementów kondensuje się w ciele człowieka do trzech zasad (nazywanymi także temperamentami, humorami), znanych jako tridosza: vata, pitta i kapha. Dosza oznacza „to, co się zmienia”, ponieważ te dynamiczne siły nieustannie poruszają się w aktywnym balansie utrzymując organizm przy życiu. Trzy dosze zawiadują wszystkimi biologicznymi, psychologicznymi i fizjologicznymi funkcjami ciała, umysłu i świadomości; sterują procesami tworzenia się, życia i niszczenia tkanek ciała oraz usuwaniem zbędnych produktów rozkładu z ciała. Odpowiadają za wszelkie zjawiska psychologiczne, emocje, uczucia a także za powstawanie naturalnych skłonności i indywidualnych gustów we wszystkich sferach życia. Pełnią rolę bariery ochronnej dla ciała przy dobrej kondycji fizycznej, ale w przypadku utraty równowagi biorą udział w procesach patologicznych. Tridosza są zatem fundamentem psychosomatycznej egzystencji człowieka.
Trzy dosze są efektem połączenia pięciu żywiołów, ale jeden lub dwa z nich dominują i to one określają zawsze charakter bioenergii. I tak vata powstaje z kombinacji eteru i powietrza. Jeśli chodzi o pittę, główną rolę odgrywa w niej żywioł ognia, ale ponieważ przy tak zwanym ogniu trawiennym nie chodzi przecież o otwarty ogień, ale o enzymatyczne soki trawienne, dlatego też pewną rolę przypisuje się także wodzie. Żywioł wody i ziemi tworzy kaphę. Idealny przebieg wszelkich procesów psychosomatycznych w organizmie zapewnia zachowanie tego stosunkowo wąskiego pasma równowagi między bioenergiami.
Vata posiada cechy eteru i powietrza: zimno, suchość, lekkość, delikatność, przenikliwość, przejrzystość, nieregularność i mobilność. Proporcje eteru i powietrza decydują o przybieraniu przez vatę danej cechy i aktywności. W naszym ciele ta dosza stanowi rodzaj siły napędowej, która organizuje wszelką aktywność fizyczną i umysłową. Odpowiada za poruszanie, osuszanie, ochładzanie i oświetlanie. Podtrzymuje oddychanie, krążenie, równowagę tkanek i koordynuje zmysły. Obecna jest wszędzie tam, gdzie przestrzeń, w której mogą poruszać się siły życiowe, myśli, płyny, impulsy nerwowe. Vata, spośród trzech bioenergii zajmuje miejsce szczególne, bowiem to ona zawiaduje każdą funkcją naszego organizmu. W każdej terapii ajurwedyjskiej odgrywa kluczową rolę – to ona jest w stanie usunąć z organizmu szkodliwe substancje, osuszyć rany i dostarczyć chorym składników odżywczych. Jest też bioenergią, której równowagę najłatwiej jest zachwiać, a przez to doprowadzić organizm do niebezpiecznego wyczerpania. Pomimo rozprzestrzeniania się vaty po całym organizmie, za główną siedzibę tej doszy uznaje się jelito grube z okrężnicą. Innymi miejscami kumulacji vaty są przede wszystkim mózg i system nerwowy, serce, kości, płuca, pęcherze, szpik kostny.
Pitta jest siłą stworzoną przez dynamiczne wzajemne oddziaływanie wody i ognia. Te dwie, na pozór opozycyjne siły, reprezentują transformację. Jedna nie może zmieniać się w drugą, ale mogą się nawzajem modulować. Symbiozą ognia i wody jest proces spalania, który ma miejsce w środowisku wilgotnym, poprzez działanie enzymów i kwasów. Pitta jest gorąca, ostra, ruchliwa dzięki cechom ognia oraz kwaśna, ciekła, miękka i nieco oleista z faktu obecności wody. Obecna w organizmie jest jako wilgoć, płynne tłuszcze, płyny trawienne, krew. Ognista bioenergia steruje przemianą materii, jest odpowiedzialna za wszelkie wydzielanie obszaru żołądkowo jelitowego, tworzy tkanki ciała, produkty odpadowe i bioenergię ze spożywanych pokarmów oraz powietrza. Zachowanie równowagi w jej obrębie jest niezbędne do prawidłowej przemiany biomasy: zbyt mała ilość pitty powoduje niestrawność i spowolniony metabolizm, nadmierna zaś ilość powoduje wrzody, nierównowagę hormonalną, wyniszczenie przewodu pokarmowego i „konsumowanie emocji”. Swoją siedzibę ma w jelicie cienkim, oczach, wątrobie, krwi i limfie oraz gruczołach łojowych na skórze. Prócz przemiany materii, bioenergia ta odpowiedzialna jest za kontrolę temperatury ciała, uczucie głodu i pragnienia, wpływa na barwę, elastyczność i połysk skóry oraz na ostrość wzroku.
Kapha wywodzi się ze zrównoważonych żywiołów wody i ziemi. Przejmuje ich cechy – jest ciężka, zimna, oleista, stabilna, śluzowata i słodka. W organizmie obecna jest jako wilgoć, śluz i substancje gęste; ma wpływ odżywiający na krew. Stabilizuje i smaruje, łączy różne struktury ciała ze sobą, jest zarówno tym, co tworzy tkanki jak i tym, co je odżywia. Wpływa na masę ciała, potencję seksualną i płodność; ma związek z węchem i smakiem. Od niej zależą: skromność, cierpliwość, wytrzymałość, siła woli oraz poskromienie żądz i emocjonalna stabilność. Według ajurwedy, zbyt duża ilość kaphy powoduje akumulację śluzu w zatokach, nozdrzach, płucach i okrężnicy. W sferze emocjonalnej powoduje letarg i depresję. Z kolei niedostateczna ilość tej siły skutkuje wysuszeniem i wyjałowieniem organizmu, „wypaleniem” wnętrza organizmu (z powodu braku śluzu ochraniającego przed działaniem pitty) oraz niezdolność do koncentracji. Kapha normalizuje dużą ilość ciepła wytwarzaną w procesach biochemicznych przez pittę; chroni również tkanki ciała przed powodowanymi przez vatę zjawiskami stresu. Płyny zapewniają równomierne rozprowadzenie produktów różnych procesów po całym organizmie – kapha podtrzymuje zatem homeostazę całego organizmu. Trudno wytrącić tą doszę z równowagi, niemniej jednak, często się to zdarza. Główną siedzibę kaphy stanowi górny segment klatki piersiowej, ale można ją znaleźć także w głowie, ustach, karku, szyi, żołądku, stawach, limfie i tkance tłuszczowej.